Fideo: Rhun yn siarad mewn dadl ar fancio yn y Senedd

Mewn dadl yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru ar gau banciau, siaradodd AC Ynys Môn Rhun ap Iorwerth am y ddwy enghraifft yn Amlwch a Phorthaethwy, a bu’n dadlau y dylai banciau rhoi ystyriaeth lawn i effaith eu penderfyniadau ar gymunedau.

Araith Rhun yn llawn:

Wrth gwrs, mae colli banc lleol yn ergyd fawr i unrhyw un yn unrhyw gymuned. Ar y gorau, gallai hynny olygu bod rhywun yn gorfod newid cyfrif banc i’r banc arall lawr y ffordd; ar y gwaethaf, ac yn llawer rhy aml, y realiti, wrth gwrs, ydy mai’r banc sy’n gadael ydy’r banc olaf yn y gymuned.

Y ddwy enghraifft sydd gen i o fy etholaeth i yn ddiweddar ydy Porthaethwy ac Amlwch. Ym Mhorthaethwy, mae HSBC yn cau yn y fan honno—tref ffyniannus, llawn bwrlwm economaidd, ac nid yw’n gwneud dim synnwyr i unrhyw un sy’n edrych o’r tu allan pam y byddai HSBC yn bwriadu cau’r gangen honno, yn enwedig o ystyried mai mater o flwyddyn neu ddwy sydd yna ers i’r gangen ym Miwmares gau. Yr hyn a ddywedwyd wrth gwsmeriaid y banc ar y pryd oedd: ‘Peidiwch â phoeni, ewch i Borthaethwy i wneud eich bancio.’ Yn Amlwch, mae’r gangen yn y fan honno’n cau. Mae Amlwch yn dref sydd yn mynd i fod yng nghanol bwrlwm economaidd rhyfeddol yn y degawd nesaf, ond mae’n amlwg nad oes edrych ymlaen tua’r dyfodol wedi digwydd gan y banc yn y cyd-destun hwnnw. Beth sy’n cael ei ddweud wrth gwsmeriaid rŵan? ‘Peidiwch â phoeni, mi allwch chi wneud eich bancio yn y post.’ Ond rydym yn gwybod yn Amlwch fod yna ansicrwydd ynglŷn â dyfodol y post yn y fan honno ac rydym yn gwybod am ormod o gymunedau yng Nghymru lle mae’r post wedi cael ei golli hefyd.

Rydym yn gwybod bod hyn, yn ôl y banciau, yn cael ei yrru gan newid yn ein harferion bancio, ac, wrth gwrs, rydym ni, bob un ohonom ni, rwy’n siŵr, yn y Siambr yma yn gwneud mwy o’n bancio ar-lein ac ati. Ond mae’r penderfyniadau i gau’r canghennau yn digwydd ar adeg lle nad yw’n cymunedau ni drwyddi draw yn barod i allu dweud, ‘Ydyn, rydym yn gymunedau sy’n llwyr fancio ar-lein.’ Mae yna ormod o bobl sy’n fregus, yn oedrannus yn ein cymunedau ni nad ydynt yn barod i allu cymryd rhan yn yr oes fodern o fancio ar-lein. Rydym yn siarad hefyd yn y Siambr yma’n ddigon aml am broblemau efo band llydan yn ein hardaloedd gwledig ni. Mae yna ormod o ardaloedd nad oes ganddynt y gallu o ran yr isadeiledd digidol i allu cymryd rhan lawn mewn bancio ar-lein.

Yr hyn mae’r banciau yn ei ddweud, wrth gwrs, ydy nad ydy’r canghennau yma’n broffidiol. Mae’n siŵr eu bod nhw’n iawn, o ystyried y canghennau eu hunain. Mi gyfeiriaf at bapur a gafodd ei gyhoeddi gan yr Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd ym mis Awst y llynedd fel rhan o ymchwiliad i’r farchnad bancio a manwerthu:

Mae’r banciau’n gwneud arian oddi ar eu bancio manwerthu. Beth ddylai ddigwydd ydy bod banciau yn gweithredu fel rhwydwaith, efo canghennau proffidiol yn helpu, yn eu tro, i gynnal y rhai llai proffidiol, mewn ffordd y mae rheoleiddio yn sicr yn digwydd efo marchnad breifat ffonau symudol, er enghraifft—dydy mastiau yn Ynys Môn ddim yn gwneud arian i’r cwmnïau ffôn, ond fel rhan o rwydwaith maen nhw’n gorfod, wrth gwrs, darparu gwasanaeth ehangach. Felly, dyna ddylai ddigwydd efo’r banciau, ond yn amlwg nid oes gan y banciau ddiddordeb yn hynny. Felly, mae’n rhaid inni gadw’r pwysau ar y banciau ac ar Lywodraethau i sicrhau bod yna ystyriaeth lawn yn cael ei rhoi gan y sefydliadau yma o effaith eu penderfyniadau nhw ar gymunedau.

Fe allwn ni wneud ymdrechion i sicrhau hyfywedd y stryd fawr, er enghraifft, er mwyn dod â rhagor o gwsmeriaid i’r banciau, ond, wrth gwrs, banc ydy un o’r pethau hynny sydd yn creu stryd fawr ffyniannus. Mi wnawn ni chwarae’n rhan, wrth gwrs, o ran ceisio sicrhau bod yna bobl a ‘footfall’ mewn banciau, ond mae’n rhaid i fanciau ystyried eu cyfrifoldebau fel rhan, fel rwy’n dweud, o rwydwaith sy’n gwasanaethu nid ein hardaloedd poblog a chyfoethog yn unig, ond ein hardaloedd gwledig a thlotach hefyd.