Mae adroddiad newydd yn manylu ar strategaeth ar gyfer ehangu coetir yn gynaliadwy yng Nghymru wedi cael ei lansio gan NFU Cymru.

Yn erbyn targedau uchelgeisiol i gynyddu gorchudd coed yng Nghymru er mwyn helpu i liniaru ac addasu i’r heriau a gyflwynir gan newid hinsawdd, mae’r fenter #TyfuGydanGilydd yn hyrwyddo i blannu coed yng Nghymru yn y dyfodol sy’n caniatáu mwy o goed wedi’u hintegreiddio i systemau ffermio – yn hytrach nag ailosod systemau ffermio, bydd yn caniatáu i gynhyrchu bwyd, ffermio, coed, natur, tirweddau a chymunedau gwledig ffynnu.

Dywedodd Rhun ap Iorwerth AS: “Mae hon yn ymgyrch bwysig dan arweiniad NFU Cymru i hyrwyddo plannu coed yng Nghymru. Roeddwn yn falch iawn o ymuno â Brian Bown ar ei fferm ym Maenaddwyn heddiw i blannu’r dderwen hardd hon. Mae’n hanfodol, wrth i ni blannu mwy o goed er mwyn ein hamgylchedd, ein bod ni’n gweithio’n agos gyda ffermwyr i sicrhau y gall ein tir fod mor gynhyrchiol â phosib a’i ddefnyddio mor effeithiol â phosib yn y frwydr yn erbyn newid yn yr hinsawdd. ”

Lansiodd NFU Cymru yr adroddiad #TyfuGydanGilydd ym mis Medi. Mae’r ddogfen yn lasbrint sy’n nodi’r rhwystrau a’r cyfleoedd sy’n bodoli i gyflawni’r amcanion hyn wrth ddiogelu cymunedau gwledig ffyniannus a sicrhau cynhyrchiad parhaus o fwyd fforddiadwy o ansawdd uchel yng Nghymru.

Gan ymateb i’r adroddiad ‘Coronafeirws: gwersi rydym wedi’u dysgu hyd yma’ a gyhoeddwyd heddiw, a archwiliodd ymateb cychwynnol y DU i’r pandemig covid ac sy’n galw cynlluniau Covid-19 cynnar y DU yn “un o’r methiannau iechyd cyhoeddus gwaeth yn hanes y DU”, mae Rhun ap Iorwerth AS wedi galw unwaith eto ar i Lywodraeth Cymru lansio ymchwiliad penodol i Gymru.

Dywedodd y llefarydd Iechyd ac Aelod Seneddol Ynys Môn, Rhun ap Iorwerth AS,

“Mae’r adroddiad damniol hwn yn manylu ar ba mor niweidiol oedd methiant y Prif Weinidog i weithredu’n gynnar wrth lunio ymateb y DU i’r pandemig. Arweiniodd hynny yn y pen draw at golledion enfawr mewn bywydau, rhyddid, addysg a chafodd effaith economaidd ddinistriol, ac fe’i cadarnheir heddiw fel un o’r methiannau iechyd cyhoeddus gwaethaf yn hanes.

“Gweithredodd Cymru’n annibynnol mewn cymaint o feysydd yn ystod y pandemig ac ni allwn anghofio bod yr ymateb cychwynnol wedi’i arwain gan Lywodraeth y DU. Nawr, mae’n rhaid i ni gael ymholiad sy’n benodol i Gymru i edrych ar yr hyn a ddigwyddodd yn fanwl, ac yn gyhoeddus, i ddysgu gwersi ar gyfer y dyfodol.

“Rhaid i Lywodraeth Cymru gymryd cyfrifoldeb am ei gweithredoedd – da a drwg, ac ni ddylid osgoi craffu manwl. Rydw i a nifer un arall wedi mynnu’n gyson bod pobl Cymru yn ddyledus am hynny. ”

Mae Rhun ap Iorwerth AS wedi galw ar Lywodraethau Cymru a Llywodraeth y DU i ddatblygu Caergybi fel y porthladd gwasanaethu ar gyfer prosiect gwynt ynni gwyrdd ar raddfa fawr.

Yn dilyn cyfarfod diweddar gyda BP ac Energie Baden-Württemberg AG (EnBW) ynghylch eu prosiect gwynt ar Môr Iwerddon – ffermydd gwynt Mona a Morgan, mae Rhun ap Iorwerth AS wedi galw ar Lywodraethau Cymru a’r DU i sicrhau mai Caergybi fydd y porthladd i wasanaethu fferm wynt Mona.

Pan fydd wedi’i chwblhau, bydd gan Morgan a Mona y potensial i allu cynhyrchu 3GW o bŵer, sy’n ddigonol i bweru’r  oddeutu 3.4 miliwn o aelwydydd ar draws y DU â thrydan glân.

Anogodd Aelod o’r Senedd dros Ynys Môn Lywodraeth Cymru i ymrwymo i gefnogi’r datblygiad ym mhorthladd Caergybi, gan bwysleisio y byddai’r prosiect hwnnw o fudd economaidd mawr i’r economi leol a Chymru.

Er mwyn hwyluso’r gwaith gwasanaethu yng Nghaergybi, pwysleisiodd Rhun ap Iorwerth AS bwysigrwydd buddsoddi yn y porthladd, gan nodi er bod BP wedi cadarnhau na fyddai eu datblygiad yn dibynnu ar statws porthladd rhydd i gyflawni’r prosiect, maent wedi mynegi y gallai fod o fudd. Mewn ymateb i’w gwestiwn, mynegodd Vaughan Gething, Gweinidog yr Economi ei siom gyda’r diffyg eglurder presennol a gynigir gan Lywodraeth y DU ar eu cynigion porthladdoedd rhydd ledled y DU. Cytunodd â Rhun ap Iorwerth bod angen cefnogaeth a buddsoddiad yn y porthladd o bot cyllido £160m Llywodraeth y DU i ddatblygu porthladdoedd ar gyfer prosiectau ynni.

Dywedodd Rhun ap Iorwerth AS:

“Mae cyfle economaidd real iawn i Ynys Môn o gynnig y datblygiadau BP ym môr Iwerddon – ffermydd gwynt Mona a Morgan. Rwy’n awyddus iawn i sicrhau mai Caergybi fydd y porthladd i wasanaethu datblygiad Mona. Byddai’n creu swyddi ac yn darparu sicrwydd tymor hir. Ond mae angen buddsoddiad yn y porthladd arnom hefyd er mwyn i hynny ddigwydd. Mae BP wedi dweud er nad oes rhaid iddynt fod â statws porthladd rhydd i gyflawni’r prosiect, ond pe gallai fod yn ddefnyddiol, byddai’n dda gweld Llywodraeth y DU yn darparu’r un cyllid i borthladdoedd rhydd yng Nghymru ag y maent yn ei roi i’r rhai yn Lloegr.

“Yn bwysicach fyth, mae angen i Lywodraeth y DU gyfrannu o’r pot £160 miliwn sydd ganddyn nhw i ddatblygu porthladdoedd ar gyfer prosiectau ynni. Rwy’n falch bod y Gweinidog wedi cytuno â mi y dylai cyfran deg o’r cyllid hwnnw fynd i Gaergybi, a byddaf yn parhau i ddadlau dros gael hynny i ddigwydd.”

“Rhaid i gyfrifoldeb fod gyda Llywodraeth Cymru” meddai Rhun ap Iorwerth AS, wrth i chwythwr chwiban ddatgelu bod y prif reolwyr wedi cael eu hadleoli yn dilyn marwolaeth cleifion

Mae llythyr gan chwythwr chwiban dienw yn datgelu bod uwch staff wedi cael eu symud o’u swyddi yn dilyn marwolaeth claf o hunanladdiad ym mis Ebrill eleni.

Digwyddodd y farwolaeth yn uned ddadleuol Hergest, ysbyty iechyd meddwl arbenigol sydd wedi’i leoli ar dir Ysbyty Gwynedd, sy’n cael ei redeg gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr (BIPBC).

Cadarnhawyd yr honiadau hyn gan Jo Whitehead, Prif Weithredwr BIPBC, a gafodd ei hysbysu wedyn gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru (AGIC) am y llythyr dienw.

Mewn llythyr dyddiedig 21 Mehefin 2021, cadarnhaodd Ms Whitehead wrth AGIC fod Pennaeth Gweithrediadau’r Gorllewin a Phennaeth Nyrsio’r Gorllewin wedi’u “hadleoli” i ymgymryd â dyletswyddau “amgen”, ac y byddai ymchwiliad allanol yn dechrau yn dilyn marwolaeth claf drwy hunanladdiad yn uned Hergest.

Mae wyth mlynedd wedi mynd heibio ers i bryderon a godwyd gan staff yn Uned Hergest gael eu cofnodi am y tro cyntaf, ac wyth mlynedd ers i Robin Holden gael ei gomisiynu i gynnal ymchwiliad i’r uned iechyd meddwl.

Roedd canfyddiadau adroddiad Holden yn rhagflaenu adroddiad damniol arall mewn uned iechyd meddwl arall ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, a arweiniodd at roi’r bwrdd iechyd mewn mesurau arbennig ym mis Mehefin 2015.

Cafodd BIPBC ei dynnu allan o fesurau arbennig yn y cyfnod cyn etholiadau’r Senedd, ond mae llefarydd iechyd, Rhun ap Iorwerth AS yn dweud bod “rhaid gofyn cwestiynau” dros y penderfyniad hwn.

Dywed Mr ap Iorwerth mai “digon oedd digon” a bod rhaid i Lywodraeth Cymru gael ei dal yn atebol am y penderfyniad “cynamserol” i  dynnu BIPBC allan o fesurau arbennig. 

Nid yw Adroddiad Holden erioed wedi’i gyhoeddi’n llawn.

Dywedodd y llefarydd dros iechyd, Rhun ap Iorwerth AS,

“Rhaid mynd i’r afael â’r sgandalau parhaus ar frys, ac mae fy nghalon yn mynd allan i’r holl deuluoedd y mae’r trychinebau hyn yn parhau i effeithio arnynt. Rhaid gofyn cwestiynau sut y llwyddodd Betsi Cadwaladr i ddod allan o fesurau arbennig pan fo problemau difrifol o fewn unedau iechyd meddwl yn amlwg yn parhau.

“Mae aelodau’r staff wedi dweud wrthyf yn y dyddiau diwethaf nad yw problemau tanfuddsoddi a thanariannu wedi cael sylw o hyd. Digon yw digon. Mae trefniadau yr arweinyddiaeth wedi’u hamlygu unwaith eto fel gwendid – gan y staff yr wyf wedi bod yn siarad â hwy, a’r llythyr gan y Prif Weithredwr.

“Rhaid i Lywodraeth Cymru dderbyn cyfrifoldeb am fynd i’r afael â’r materion hirhoedlog a dwfn hyn. Os na chymerir camau pendant, bydd y penodau trasig hyn yn parhau, gan adael rhestr gynyddol o deuluoedd mewn profedigaeth gyda chwestiynau heb eu hateb.”

Ailadroddodd Mr ap Iorwerth bryderon blaenorol hefyd am strwythur darparu iechyd yng ngogledd Cymru:

“Gall y camau a gymerwyd mewn ymateb i’r drasiedi hon gael eu gweld gan BIPBC fel arwydd o benderfyniad newydd i fynd i’r afael â materion ym maes gofal iechyd meddwl, ond mae’r ffaith ein bod yn sôn am fwrdd enfawr wedi’i  rannu’n Ddwyrain, Canol a Gorllewin yn dangos problem barhaus arall. Mae’r materion hynny’n gallu mynd allan o reolaeth mewn gwahanol rannau, yn awgrymu unwaith eto mai bwrdd yw hwn sy’n rhy fawr ac anhylaw, ac efallai mai dechrau o’r newydd yw’r unig ateb.”

Yn dilyn ymgynghoriad, mae’r Coleg Nyrsio Brenhinol (RCN) wedi cyhoeddi heddiw bod mwyafrif llethol ei aelodau o’r farn bod y codiad cyflog o 3% yn annerbyniol.

Dywedodd llefarydd Plaid Cymru dros Iechyd, Rhun ap Iorwerth MS,

“Ni fu gwerthfawrogi sgiliau ac ymrwymiad y gweithlu erioed mor bwysig, ac mae gwrthod llethol y codiad cyflog o 3% heddiw yn arwyddocaol iawn gan yr RCN.

“Yn y cyfamser, rwy’n dal i aros am ymateb i’m cwestiwn a fyddai holl staff y GIG yng Nghymru yn derbyn codiad cyflog o 3% o gwbl. Rwy’n annog y Gweinidog Iechyd i fynd i’r afael â’r holl bryderon hyn ar unwaith. ”

Mae’r llefarydd dros iechyd , Rhun ap Iorwerth AS, wedi mynegi “pryder difrifol” yng nghanfyddiadau diweddar camweinyddu mewn perthynas â chleifion ar restrau aros Bwrdd Iechyd Betsi Cadwaladr.

Ddydd Iau 9 Medi cyhoeddwyd adroddiad cyhoeddus o dan Ddeddf Gwasanaethau Cyhoeddus yr Ombwdsmon (Cymru) 2019, yn dilyn ymchwiliad i gŵyn yn erbyn Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr.

Edrychodd yr ymchwiliad i “ddigwyddiadau posib o fethiant gwasanaeth a chamweinyddu” mewn perthynas ag 16 o gleifion yn aros am driniaeth frys ar gyfer canser y prostad ym mis Awst 2019.

Canfuwyd bod atgyfeirio cleifion i gael triniaeth yn Lloegr, yn golygu nad oedd y cleifion hyn wedyn yn cael eu cynnwys mewn adroddiadau tor-rheol os oeddent yn rhagori ar dargedau amser aros, ac ni chwblhawyd asesiadau i weld a oedd niwed wedi’i achosi i’r cleifion hyn o ganlyniad i’r aros hir .

Cadarnhaodd Llywodraeth Cymru mai ei disgwyliad oedd y dylai’r bwrdd iechyd fod â pholisïau ar waith gyda darparwyr yn Lloegr i adlewyrchu safonau Cymru fel adroddiadau torri amodau ac adolygiadau niwed.

Ym mis Awst 2019, roedd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr o dan fesurau arbennig, golygai hyn fod gan Weinidogion Cymru bwerau i ymyrryd yn ffurfiol dros y bwrdd iechyd.

Tynnwyd y bwrdd iechyd allan o fesurau arbennig ym mis Tachwedd 2020, ar y pryd derbyniodd Mr ap Iorwerth y dewis gydag amheuaeth, gan ddweud bod “problemau’r bwrdd yn gronig ac yn strwythurol, a bod angen newidiadau mawr o hyd.”

Mae Mr ap Iorwerth wedi galw o’r blaen am “newid ffiniau daearyddol iechyd a gofal yn y gogledd”, ac yn dweud bod adroddiad heddiw yn ychwanegu at ei farn bod y bwrdd iechyd yn “rhy fawr ac yn feichus, gyda safonau’n dioddef o ganlyniad i gamreoli Llafur .”

Dywedodd Rhun ap Iorwerth MS, llefarydd iechyd Plaid Cymru,

“Unwaith eto rydym yn clywed adroddiadau o fethiant gwasanaeth o fewn Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr tra roedd mewn mesurau arbennig, ac yn derbyn cefnogaeth ychwanegol gan Lywodraeth Cymru Llafur.

“Mae’n destun pryder mawr clywed bod yr arfer o atgyfeirio cleifion at ddarparwyr triniaeth y tu allan i Gymru, yn golygu nad oedd y cleifion hyn yn derbyn y safonau a nodwyd ym mholisi iechyd Cymru, ac ni chawsant eu cynnwys mewn adroddiadau amser targed a gollwyd.

“Erys cwestiynau ehangach, yr un mor ddifrifol, ynghylch cynllunio gallu ac olyniaeth yn yr adran wroleg.

“Er y gallwn gymryd peth cysur bod y bwrdd iechyd wedi derbyn yr argymhellion a wnaed yn yr adroddiad hwn, erys y ffaith bod hon yn ergyd arall i’r hyder sydd eisoes yn pylu gan bobl gogledd Cymru yn eu bwrdd iechyd.

“Mae’n ychwanegu at bryderon bod Betsi Cadwaladr wedi bod yn anaddas at y diben ers amser maith – ei fod yn rhy fawr ac yn feichus, mae ei agenda yn rhy ganolog i’r cymunedau anghysbell y mae i fod i’w gwasanaethu. Faint yn fwy o dystiolaeth sydd ei hangen arnom i lithro safonau o ganlyniad i gamweinyddu a diffyg cyfeiriad strategol? ”

Galw am “gynllun tymor hir ôl Covid” wrth i restrau aros gyrraedd y lefelau uchaf erioed yng Nghymru – unwaith eto

Wrth ymateb i ystadegau newydd sy’n dangos bod niferoedd ar restrau aros am driniaeth ysbyty nad yw’n frys yng Nghymru wedi cyrraedd y lefelau uchaf erioed, dywedodd llefarydd ar ran iechyd a gofal, Rhun ap Iorwerth AS,

“Mae’r ystadegau hyn yn paentio darlun llwm ac yn datgelu pa mor eiddil yw ein GIG nawr.

“Roedd ein GIG eisoes yn dioddef o danfuddsoddi a chamreoli cyn y pandemig. Nawr, mae byrddau iechyd a staff iechyd a gofal ledled Cymru yn gwegian o dan bwysau ychwanegol a achosir gan Covid.

“Mae targedau’n parhau i gael eu methu. Erbyn hyn, amseroedd aros yw’r gwaethaf y buont erioed. Ac y tu ôl i’r ffigurau hyn mae pobl go iawn – cleifion – mewn poen neu o dan straen annioddefol yn aros yn rhy hir am driniaeth neu ddiagnosis.

“Er bod croeso i unrhyw arian ychwanegol, ychydig iawn o eglurder sydd ar sut y bydd y £ 551m yn cael ei ddefnyddio. A law yn llaw ag unrhyw gynllun tymor byr i ddelio â’r sefyllfa sy’n datblygu wrth inni fynd i’r gaeaf, mae angen i ni weld gan y Llywodraeth gynllun ôl-Covid tymor hir i fynd i’r afael ag amseroedd aros hir, blaenoriaethu gwasanaethau fel diagnostig a thriniaeth canser, a mynd ati i fuddsoddi yn ein GIG gyda’r arloesedd sydd ei angen.

“Ni allwn gael ein dal mewn cylch diddiwedd lle mae amseroedd aros yn gwaethygu a’r unig ateb y gall y Llywodraeth feddwl amdano yw darparu atebion tymor byr nad ydynt yn newid fawr ddim yn y tymor hir.

“Mae arnom ni ddyled i weithwyr iechyd a gofal i leddfu’r pwysau, eu had-dalu am eu hymrwymiad yn ein hawr o angen, a rhoi’r gefnogaeth sydd ei hangen arnyn nhw i wneud yr hyn maen nhw wedi’i hyfforddi i’w wneud.

Heddiw, roedd Sioe Fach Môn yn cael ei gynnal ar Gae Sioe Mona.

O ganlyniad i’r pandemig nid oedd modd cynnal Sioe Môn fel yr arfer eleni. Mae’r sioe fel arfer yn denu miloedd o bobl yn flynyddol i safle’r sioe ym Mona. Eleni, penderfynodd griw’r sioe fynd ati i sefydlu Sioe Fach Môn.

Roedd y digwyddiad yn cynnwys dosbarthiadau cyfyngedig gan gynnwys cystadlaethau yn yr Adran Geffylau a’r Adran Dofednod, ynghyd a Sioe Gŵn heddiw, ac yna y Ceffylau Neidio yfory ar yr 11eg o Awst.

Aeth Rhun ap Iorwerth AS yno i weld y digwyddiad heddiw.

Dywedodd – “Roedd yn braf iawn cael mynd am dro i safle’r sioe heddiw i Sioe Fach Môn. Er yn Brimin ddipyn gwahanol i’r arfer roedd y bwrlwm a’r cystadlu yr un mor arbennig. Mae’n braf gweld pawb yn mwynhau a chael ychydig o normalrwydd unwaith eto wrth i bobl ddod yno o bob cwr o Fôn a thu hwnt i gystadlu.”

“Rwy’n falch iawn bod Sioe Fach Môn wedi bod yn llwyddiant aruthrol, a diolch i’r trefnwyr am baratoi’r digwyddiad i bawb. Gobeithio wir y cawn gynnal y sioe fel yr arfer flwyddyn nesaf, a llongyfarchiadau i bawb a fu’n fuddugol!”

“Rhaid i Weinidogion Llafur anrhydeddu’r codiad cyflog gwreiddiol a gyhoeddwyd yn gyhoeddus” – Rhun ap Iorwerth AS

Mae Rhun ap Iorwerth AS wedi cyhuddo llywodraeth Lafur o gynnal adolygiad tal methiedig ar ôl iddyn nhw gyhoeddi ar gam y bydd y rhai ar gyflogau isaf yn y gwasanaeth iechyd Cymru yn cael codiad cyflog.

Dywedodd y Gweinidog Iechyd, Eluned Morgan, yr wythnos diwethaf y byddai’r tâl cychwynnol i weithwyr iechyd Cymru yn codi i £10.18 yr awr ond heddiw fe gywirodd hynny i £9.50 yr awr – sy’n cyfateb i’r cyflog byw go iawn – a chynigiodd “ymddiheuriadau diffuant am unrhyw ddryswch”.

Dywedodd y Llefarydd Iechyd, Rhun ap Iorwerth AS, y byddai’r newyddion yn “ergyd go iawn” i’r gweithwyr ar y cyflog isaf yn y GIG.

Galwodd Mr ap Iorwerth ar Weinidogion Llafur i “fynd i’r afael â’r dryswch ar frys” ac i anrhydeddu’r codiad cyflog gwreiddiol, a gyhoeddwyd yn gyhoeddus fel cam cyntaf i wir werthfawrogi gweithlu’r GIG.

Dywedodd y Llefarydd Iechyd, Rhun ap Iorwerth AS,

“Dyma ergyd wirioneddol i’r gweithwyr ar y cyflog isaf yn y GIG. Yn ystod y pandemig mae’r gweithwyr hyn wedi mynd y tu hwnt i alwad dyletswydd trwy ddarparu gofal rhagorol ac mewn rhai achosion gwneud hynny heb offer amddiffyn personol digonol.

“Rhaid i Weinidogion fynd i’r afael ar frys â’r dryswch ynghylch yr adolygiad cyflog methiedig hwn ac anrhydeddu’r codiad cyflog gwreiddiol, a gyhoeddwyd yn gyhoeddus fel cam cyntaf i wir werthfawrogi gweithlu’r GIG.”

Cyfweliad Dros Frecwast

Cefais gyfweliad ar Dros Frecwast BBC Radio Cymru i drafod cyhoeddiad Llywodraeth Cymru y bydd holl staff y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yng Nghymru yn cael codiad cyflog o 3%. ‘Da ni wedi gweld blwyddyn ar ôl blwyddyn o dorri cyflogau go iawn o fewn y gwasanaeth iechyd, ac mae angen rhyw fodd dod â lefelau’n ôl i beth roedden nhw.

Ymweliad Ffermydd

Cefais sgyrsiau efo Undebau Amaeth yr Ynys – cyfle i drafod pynciau llosg y byd amaeth efo’ aelodau’r Undebau yn fferm Trewyn a Fferm Tregynrig. Rhai o’r pwyntiau a gafodd eu trafod oedd NVZs, Broadband , TB ar Ynys Môn. Cafodd sgyrsiau am Baneli Solar a Porthladdoedd Rhydd eu trafod hefyd a byddaf yn gweithredu ar y sgyrsiau hyn.

Digwyddiad Marie Curie

Cadeiriais ddiugwyddiad ‘Dying Well in Wales Lecture & Discussion Series.’ i Marie Curie. Roedd Kings College London yno a cawsom ddiweddariad ar Raglen diwedd oes Marie Curie.

MônFM

Recordiais fy mwletin wythnosol sy’n cael ei ddarlledu ar MônFM yn wythnosol, bob nos Wener am 8yh – cofiwch diwnio mewn!

Cymhorthfa

Fel bob wythnos, cynhaliais fy nghymhorthfa er mwyn rhoi’r cyfle i bobl leisio’u problemau neu bryderon ac i mi gynnig datrysiad neu gymorth iddynt.

Etholwyr

Gyda chymorth fy nhîm, atebais lawer o e-byst a galwadau ffôn nifer o etholwyr drwy gydol yr wythnos.

Atgoffa